คัตสึชิกะ โฮกุไซ: กว่าจะเป็นคลื่นยักษ์นอกชายฝั่งคานางาวะอันโด่งดัง

‘ยามคลื่นยักษ์ซัดใกล้ชายฝั่ง สะเก็ดละอองน้ำเล็ก ๆ กระจายตัวทั่วแห่งหน

นาวาทั้งหลายพยายามดิ้นรนเพื่อรอดพ้นจากเงื้อมมือเกลียวทะเลคลั่ง

ไม่มีใครรู้ว่าประมงหนุ่มแลคนส่งของแต่ละลำเรือรอดหรือไม่

มีเพียงภูเขาฟูจิตั้งตระหง่านอยู่ไกลลิบตาที่เฝ้ามองเรื่องราวตั้งแต่ต้นจนจบ’

เมื่อเอื้อนเอ่ยถึงภาพพิมพ์แกะไม้อันโด่งดังที่ทำให้โลกรู้จักและเข้าถึงศิลปะญี่ปุ่นมากขึ้น หนึ่งในนั้นคงหนีไม่พ้นภาพ ‘คลื่นยักษ์นอกชายฝั่งคานางาวะ’ (The Great Wave off Kanagawa) ของศิลปินชื่อดัง คัตสึชิกะ โฮกุไซ (Katsushika Hokusai) ที่ถูกเรียกว่าเป็นภาพเกลียวคลื่นที่สวยที่สุดในโลก บ้างก็ถูกกล่าวขานว่าเป็นภาพทิวทัศน์ญี่ปุ่นที่มีชื่อเสียงโด่งดังตลอดกาล แต่กว่าโฮกุไซจะรังสรรค์ภาพคลื่นอันโด่งดังขึ้นได้ เขาต้องใช้เวลาและความพยายามนานเกือบชั่วชีวิตของการเป็นศิลปิน ยุคเอโดะของญี่ปุ่นถือเป็นช่วงเวลาแห่งความรุ่งโรจน์ ด้วยสภาพเศรษฐกิจยอดเยี่ยม บ้านเมืองสงบสุขติดต่อกันหลายสิบปี ส่งผลให้เหล่าผู้มีอันจะกินไปจนถึงคนทั่วไปมีเวลาพักหายใจจากการทำงานหนัก พักมาชื่นชมศิลปะ แต่งบทกวี และงานอดิเรกต่าง ๆ ศิลปวัฒนธรรมของชาวญี่ปุ่นพัฒนาขึ้นอย่างไม่หยุดยั้ง เกิดช่างฝีมือเฉพาะทางหลากหลายแขนง และบ่มเพาะศิลปินมากฝีมือจำนวนมากเดินสวนกันไปมาเต็มเมือง ภาพพิมพ์แกะไม้ หรือที่ชาวญี่ปุ่นยุคโบราณเรียกว่า อูกิโยะ หรือ อูกิโย-เอะ (Ukiyoe) ได้รับความนิยมล้นหลามในยุคเอโดะ แต่ก่อนที่ศิลปินภาพพิมพ์อย่าง คัตสึชิกะ โฮกุไซ จะกลายเป็นศิลปินมีชื่อ เขาเริ่มสร้างสรรค์ผลงานหลายแนว ดึงจุดเด่นของธรรมชาติอย่างทิวทัศน์ ดอกไม้งามรอบตัว มาสร้างเป็นผลงานศิลปะที่มีเอกลักษณ์ ผลงานของเขาเปี่ยมด้วยสุนทรียะ ตรงกันข้ามกับชีวิตจริงที่สุดแสนจะรันทดของศิลปินหนุ่มผู้แร้นแค้น ก่อนจะได้ภาพคลื่นยักษ์นอกชายฝั่งคานางาวะอันโด่งดัง โฮกุไซเคยวาดภาพทะเลหลายต่อหลายครั้ง เมื่อครั้งยังหนุ่มอายุได้ 33 ปี เขาวาดภาพคลื่นกระทบชายฝั่งเอโนชิมะที่ใคร ๆ ต่างลงความเห็นว่า “ก็สวยดี” ทว่ายังไม่สร้างความรู้สึกประทับใจเท่าไหร่นัก จากนั้นผ่านไปหลายปีศิลปินหนุ่มสร้างสรรค์ผลงานหลายแนว แต่ก็ยังไม่ยอมแพ้กับการวาดเกลียวคลื่นให้สวยงาม เมื่อโฮกุไซอายุได้ 44 ปี เขาวาดคลื่นทะเลอีกครั้ง เป็นภาพคลื่นลูกใหญ่เข้ากระทบฝั่ง ซึ่งเดาว่าตัวเขาอาจยังไม่พอใจกับผลที่ได้เท่าไหร่นัก สองปีต่อมา โฮกุไซวัย 46 ปี ลองวาดภาพมหาสมุทรอีกครั้ง ทว่าทะเลคลั่งของเขาไม่พลิ้วไหวดั่งใจ ไม่สวยงามและรู้สึกเคลื่อนไหวอย่างใจคิด คนส่วนใหญ่มองว่าโฮกุไซถอดใจกับการวาดคลื่นทะเลที่เมื่อมองด้วยตาสุดแสนจะสวยงาม แต่พอวาดออกมาเป็นภาพแล้วนำไปแกะไม้กลับไม่สวยเหมือนตอนนั่งดูของจริงอยู่ริมฝั่ง เพราะเขาห่างหายจากการวาดเกลียวคลื่นไปนานกว่าสิบปี หลังทิ้งช่วงไปพักใหญ่ โฮกุไซไม่มีผลงานคลื่นยักษ์โดดเด่นให้เราเห็นอีกเลย จนกระทั่งคอลเลกชันภาพพิมพ์ ‘ทัศนียภาพ 36 มุม ของภูเขาไฟฟูจิ’ (Thirty-six Views of Mount Fuji) ออกเผยแพร่ครั้งแรกในปี 1832 ตอนเขาอายุครบ 72 ปี ไม่มีใครทราบแน่ชัดว่าเขาวาดภาพ ลงบล็อก แกะไม้จนสำเร็จตั้งแต่ตอนไหนกันแน่ แต่ผลงานที่ได้เผยให้เห็นว่า โฮกุไซสามารถสร้างสรรค์ผลงานระดับตำนานอย่าง ‘ภาพคลื่นยักษ์นอกชายฝั่งคานางาวะ’ ได้สมบูรณ์งดงามกว่าคลื่นลูกไหน ๆ ความเพียรพยายามหลายสิบปีของเขาบรรลุถึงเป้าหมายเรียบร้อยแล้ว คงไม่มีภาพไหนจากคอลเลกชันภาพพิมพ์ ‘ทัศนียภาพ 36 มุมของภูเขาไฟฟูจิ’ จะถูกพูดถึงเท่าภาพคลื่นยักษ์กำลังโถมเข้าใส่เหล่าเรือประมงลำเล็ก และภูเขาฟูจิอยู่ลิบตาตรงกลางภาพ ผลงานของเขาโดดเด่นด้วยสีน้ำเงินเข้ม สีฟ้า และสีขาว หลอมรวมเป็นคลื่นทะเลที่ชัดเจน จากการใช้สีสังเคราะห์ปรัสเซียนบลู (Prussian Blue) สีน้ำเงินจากยุโรปที่เพิ่งเดินทางมาถึงเกาะญี่ปุ่น ซึ่งในตอนนั้นศิลปินญี่ปุ่นส่วนใหญ่ไม่ค่อยนิยมใช้ของใหม่ ทว่าโฮกุไซก็ได้นำสีที่ตนไม่ชำนาญมาสร้างสรรค์ผลงานของตัวเอง ไม่ใช่แค่คลื่นนอกชายฝั่งคานางาวะเท่านั้นที่ได้รับความนิยม ผลงานอื่น ๆ ของโฮกุไซก็ถูกจัดอยู่ในระดับตำนานเช่นเดียวกัน โดยเฉพาะภาพแนวชุงกะ (Shunga) หรือภาพพิมพ์แกะไม้เชิงสังวาสอันลือลั่น อย่าง ‘ชุดต้นสนวัยเยาว์’ (Kinoe no Komatsu) ในปี 1814 หนึ่งในนั้นมีภาพโด่งดังอย่าง ‘ความฝันของเมียชาวประมง’ (The Dream of the Fisherman’s Wife) ภาพของสาวร่างเปลือยที่กำลังถูกหมึกยักษ์ใช้หนวดรัดรึงร่างกาย คัตสึชิกะ โฮกุไซ อุทิศทั้งชีวิตอยู่กับความถนัด ความฝัน และความพึงพอใจของตัวเอง ใช้เวลาจมดิ่งอยู่กับการวาดภาพ ลงสี แกะไม้ มีชีวิตบั้นปลายสร้างสรรค์ผลงานเรื่อยมากับลูกสาวที่เลือกจะเป็นศิลปินเหมือนบิดา จนกระทั่งเขาได้จากโลกนี้ไปเมื่อปี 1849 ด้วยวัย 89 ปี เหลือไว้เพียงผลงานภาพพิมพ์จำนวนมากที่อัดแน่นด้วยอารมณ์และความสุนทรีย์ ไม่นานหลังจากญี่ปุ่นเริ่มเปิดประเทศอีกครั้ง เกิดการค้าขายแลกเปลี่ยนกับชาวต่างชาติ ภาพพิมพ์แกะไม้จากยุคเอโดะจำนวนมากเผยออกสู่สายตาชาวโลก ชาติตะวันตกชื่นชมศิลปะของชาวญี่ปุ่นอย่างมาก โดยเฉพาะศิลปินจากยุคอิมเพรสชั่นนิสม์ชื่อดังอย่าง โคลด์ โมเน่ต์ (Claude Monet) ปอล โกแกง (Paul Gauguin) และ วินเซนต์ แวงโก๊ะ (Vincent Van Gogh) โดยเฉพาะกับแวงโก๊ะ แม้ตลอดชีวิตเขาไม่เคยได้เดินทางไปญี่ปุ่น เสพศิลปวัฒนธรรมญี่ปุ่นผ่านงานนิทรรศการที่จัดขึ้นในยุโรปเท่านั้น แต่เขาก็ใช้เงินน้อยนิดที่มีตามซื้อภาพพิมพ์แกะไม้จากดินแดนตะวันออกไกลไว้มากกว่า 600 ชิ้น ภาพพิมพ์แกะไม้คลื่นยักษ์นอกชายฝั่งคานางาวะถูกทำสำเนาซ้ำหลายครั้ง จนไม่แน่ใจว่าของจริงอยู่ที่ไหน หรือของจริงยังอยู่บนโลกนี้หรือไม่ บางภาพถูกเก็บรักษาไว้อย่างดี ณ พิพิธภัณฑ์ศิลปะเมโทรโปลิตัน มหานครนิวยอร์ก อีกรูปหนึ่งอยู่ที่พิพิธภัณฑ์บริติช ลอนดอน และบ้านของ โคลด์ โมเน่ต์ ที่ฌีแวร์นี ประเทศฝรั่งเศส คลื่นยักษ์นอกชายฝั่งคานางาวะไม่เคยเลือนหายไปตามกาลเวลา ยังคงยืนยงอยู่เป็นแรงบันดาลใจให้กับวงการศิลปะหลายแขนง แบรนด์แฟชั่นจำนวนมากทั้งฝั่งตะวันตกและตะวันออกนำภาพของโฮกุไซไปสร้างสรรค์ผลงาน หลายครั้งหลายคราเราจะเห็นภาพทะเลของโฮกุไซอยู่ตามสินค้าต่าง ๆ ถูกทำซ้ำเพื่อประดับผนังในห้องนั่งเล่น เป็นลายเคสโทรศัพท์ คลื่นทะเลของเขากลายเป็นรอยสักยอดนิยมสำหรับเหล่าวัยรุ่น ทั้งหมดยืนยันถึงอิทธิพลศิลปะญี่ปุ่นที่ขยายกิ่งก้านแผ่ซ่านไปทุกพื้นที่บนโลก เหมือนกับคลื่นทะเลกระทบฝั่งของโฮกุไซที่จะส่งเสียงกึกก้องตลอดไป   ที่มา https://mymodernmet.com/hokusai-great-wave-evolution/ https://mymodernmet.com/the-great-wave-history/ https://www.metmuseum.org/art/collection/search/45434 https://www.artsy.net/artist/katsushika-hokusai   เรื่อง: ตรีนุช อิงคุทานนท์