26 เม.ย. 2564 | 17:15 น.
My Octopus Teacher: แด่หมึกสายผู้ไม่พ่ายแพ้ สารคดีมิตรภาพโลกใต้น้ำ เมื่อ ‘หมึก’ สอน ‘คน’ ให้รู้จักสู้ชีวิต
น้ำทะเลในทวีปแอฟริกาเป็นสีฟ้าสวย - ท่ามกลางกระแสน้ำที่เย็นฉ่ำและลมทะเลที่ก่อตัวเป็นคลื่นแรง ๆ แล่นเข้าปะทะผิว ‘เครก ฟอสเตอร์’ (Craig Foster) ชายวัยกลางคนที่หมดไฟจากอาชีพของเขาอย่างการตระเวนถ่ายภาพยนตร์และสารคดี ตัดสินใจสวมใส่หน้ากากดำน้ำและโผร่างลงแหวกว่าย ดำลึกลงไปในท้องทะเล
ทีแรกเพียงเพื่อสัมผัสธรรมชาติ แต่หลังจากได้พบกับ ‘เธอ’ ฟอสเตอร์ก็เป็นอันต้องเปลี่ยนใจ จากที่คิดว่าจะทิ้งกล้องและเลนส์ให้พ้นตัวสักครู่ยาม เขาขึ้นบกเพื่อหยิบจับมันอีกครั้ง คราวนี้เขาพาเจ้าอุปกรณ์บันทึกภาพลงน้ำ และเริ่มถ่ายทำสารคดีที่อาจให้อะไรกับเขา - ฟอสเตอร์ และเรา - ผู้เฝ้ารับชม มากกว่าชีวิตชีวันของนานาสายพันธุ์ใต้ผืนทะเล
ต่อไปนี้คือเรื่องราวของ ‘My Octopus Teacher: บทเรียนจากปลาหมึก’ สารคดี Netflix ที่ได้รับรางวัลออสการ์ครั้งที่ 93 ในสาขาภาพยนตร์สารคดียอดเยี่ยม (Best Documentary - Feature)
***บทความนี้มีการเปิดเผยเนื้อหาบางส่วนในสารคดี
เริ่มต้นด้วยภาพอันแปลกประหลาดของเปลือกหอยนานาชนิดที่เกาะติดกับพื้นผิวของบางสิ่งอย่างแน่นหนา ปลาทะเลขนาดเล็กสองสามตัวว่ายวนรอบสิ่งนั้นอย่างช่างสงสัย เช่นเดียวกับฟอสเตอร์ เขาเฝ้ามองนาทีที่เจ้าสิ่งแปลกหน้าเปลี่ยนรูปร่างอย่างตื่นตาตื่นใจ
เปลือกหอยถูกสะบัดทิ้ง หนวดทั้งแปดเส้นสะบัดพลิ้ว นั่นคือครั้งแรกที่ ‘เธอ’ เผยโฉมต่อสายตาเขา - หวาดระแวงและเอียงอาย เธอพุ่งตัวออกไปให้ห่าง และอีกไม่นานก็แอบทั้งร่างของตนเข้าในโพรง หนวดเล็ก ๆ พันรอบกาย มีเพียงสายตาที่เฝ้ามองกลับมาอย่างฉงนเล็ก ๆ ในใจ
ช่างมหัศจรรย์
ฟอสเตอร์คิดอย่างนั้นในวันแรกแห่งปฏิสัมพันธ์ระหว่างหมึกและมนุษย์
หมึกสายธรรมดา หรือหมึกสายสามัญ (Octopus vulgaris) มีช่วงอายุขัยบนโลกเพียงปีเศษ ๆ เท่านั้น หากเรื่องราวของ ‘เธอ’ ที่เขาได้ก้าวเข้าไปผูกพัน กลับทำให้มนุษย์ที่ไม่อ่อนไหวต่อชีวิตของสัตว์นักอย่างฟอสเตอร์ถึงกับหลั่งน้ำตาเมื่อเธอจากไป
ภายในไม่กี่อาทิตย์หลังการสำรวจโลกก้นทะเลของฟอสเตอร์ เพื่อตอบแทนที่เขาแวะเวียนไปยังโพรงโขดหินใต้ทะเลวันแล้ววันเล่า หมึกสายยื่นหนวดของเธอออกมาและเกาะเกี่ยวเข้ากับมือของฟอสเตอร์ที่ยื่นไป ความสงสัยในนาทีแรก ๆ แปรเปลี่ยนเป็นความไว้ใจ โดยไร้ซึ่งคำพูด ฟอสเตอร์เฝ้าติดตามดูชีวิตของเธอด้วยความรู้สึกที่ต่างออกไป - เขารู้สึกว่าเธอเป็นเพื่อน
ด้วยโลกที่หมึกสายเปิดทางให้ ในแต่ละวันฟอสเตอร์ได้เรียนรู้เกี่ยวกับเธอมากขึ้น และมากขึ้น เธอเป็นสัตว์ทะเลจอมฉลาดที่หนีรอดการออกล่าของฉลามพาจามา (Pyjama shark) ได้ครั้งแล้วครั้งเล่า และแม้ในครั้งที่พลาดท่า เธอก็สามารถซ่อมแซมตัวเองและงอกหนวดเล็กจิ๋วขึ้นมาใหม่จากจุดที่ถูกคมเขี้ยวฉลามบั่นจนขาดไป และคืนชีวิตใหม่ให้พร้อมสำหรับการใช้งานเช่นเคย
มิตรภาพระหว่างคนและหมึก ร่ำ ๆ จะทำให้ฟอสเตอร์แหกกล่องกรงของกฎธรรมชาติหลายครั้ง - หลายครั้งที่เธอตกอยู่ในอันตราย และเขาในฐานะผู้เฝ้ามองไม่อาจเข้าไปฝืนวัฏจักรใด ๆ ได้ แม้แต่ครั้งที่วาระสุดท้ายของเธอใกล้มาถึง
ปุ่มเล็ก ๆ นับร้อยบนหนวดของเธอนั้นสารพัดประโยชน์ เธอสัมผัสสารพัดสิ่งด้วยหลากอารมณ์ ตอนล่าสัตว์เธอใช้มันต่างอาวุธ หรือตอนที่หยอกล้อเล่นกับฝูงปลา เธอก็สะบัดหนวดไปมาอย่างร่าเริงโดยไม่ให้ปุ่มปมมากมายทำอันตรายใด ๆ เหล่าปลาจิ๋วที่ว่ายผ่าน
“แล้วเธอก็เบื่อการเล่นกับปลา เธอพุ่งตรงเข้ามา เกาะตัวผมไว้ และนั่นคือครั้งสุดท้ายที่เราได้สัมผัสตัวกัน”
วันที่ 324 ของการสำรวจทะเล ฟอสเตอร์พบหมึกสายตัวใหญ่อีกตัวอยู่กับเธอ หมึกทั้งคู่ดูผ่อนคลาย และอีกไม่นานการดำรงเผ่าพันธุ์ก็เริ่มต้นขึ้น หลังจากศึกษาทุกเรื่องราวเกี่ยวกับหมึกมาร่วมปี ฟอสเตอร์รู้สึกยินดีพร้อมกับวูบโหวงในใจ เพราะปลายทางของหมึกสายที่กลายเป็นแม่นั้นไม่ได้มีอะไรรออยู่มากไปกว่าความตาย
“เธอไม่ขยับตัวออกจากโพรงอีกเลย ไม่มีการเล่น ไม่มีการล่า เธอกำหนดวันจากไปของตัวเองเรียบร้อยแล้ว ให้พอดีกับวันที่หมึกเรือนแสนตัวจะฟักออกจากไข่ เธอกำลังสละชีวิตตัวเองเพื่อลูก ๆ”
ไข่ฟักเป็นตัวแล้ว และเธอก็จากไป ทิ้งไว้เพียงบทเรียนชีวิตที่ยิ่งใหญ่พอให้ฟอสเตอร์เรียกเธอว่า ‘ครู’
หมึกสายสามัญที่ฉลาด เป็นมิตร สงสัยใคร่รู้และแสนซน สอนให้เขาย้อนมองดูชีวิตตัวเองและพบความคล้ายคลึงอย่างประหลาดระหว่างมนุษย์และหมึก - มนุษย์และสัตว์ทะเล - มนุษย์และสิ่งมีชีวิตในป่าใต้น้ำที่ล้วนล่า หลบซ่อน พักผ่อน และเล่นเพื่อให้ชีวิตดำเนินต่อไปจนวาระสุดท้ายของแต่ละคนและตัว
หมึกสายทำให้ฟอสเตอร์รู้จักปลานานาพันธุ์ รู้จักเปลือกหอยนานาชนิด รู้จักฉลาม รู้จักปะการัง รู้จักความต่างของน่านน้ำในยามกลางวันและกลางคืน ฟอสเตอร์รู้จักท้องทะเลไปพร้อม ๆ กับที่รู้จักอนาคตของตัวเอง
แม้ ‘My Octopus Teacher’ จะเป็นสารคดีที่ตั้งชื่อได้เหมือนวิชาเรียนคลาสบรรยาย ‘บทเรียนจากหมึก’ อย่างไรอย่างนั้น หากเนื้อแท้ที่ซ่อนอยู่ใต้ปะการังและปุ่มปมบนหนวดของหมึกสายนั้นกลับอ่อนโยนต่อหัวใจมากพอที่จะทำให้เรายิ้มและเศร้าไปกับเรื่องราวของคนและหมึกคู่นี้
‘My Octopus Teacher’ ไม่ใช่สารคดีประเภทที่เราต้องหยิบสมุดและปากกาขึ้นมาเตรียมจดหรือขบคิดปัญหาชีววิทยาหรือสิ่งแวดล้อมใด ๆ สารคดีชิ้นนี้ไม่ได้สอนเราในแง่นั้น และไม่ได้ทิ้ง ‘คติสอนใจ’ หรือ ‘สิ่งที่ควรปฏิบัติ’ อะไรไว้มากกว่าการกล่าวปิดท้ายว่าปัจจุบันเครก ฟอสเตอร์ ได้ก่อตั้ง ซี เชน โปรเจกต์ เพื่อปกป้องป่าสาหร่ายใต้ทะเลไปตลอดชีวิต
เรื่องราวนับจากวันที่ฟอสเตอร์เจอเธอ จนวันสุดท้ายแห่งชีวิตหมึกสายหนึ่งตัวนั้นให้กำลังใจคนมากกว่าจะทำให้หมดหวัง
ไม่แน่ว่าการสะบัดหนวดทักทาย แหวกว่าย และใช้ปุ่มปมมากมายเกาะเกี่ยวนิ้วมือมนุษย์ของสัตว์โลกสุดพิศวงตัวนี้ อาจทำให้คุณได้อะไรดี ๆ กลับไป และจุดไฟให้กับชีวิตที่เริ่มเหนื่อยล้าจากเรียนและงานของผู้คนอย่างเรา ๆ ให้ลุกและส่องสว่างขึ้นเช่นเดียวกับ ‘หมึกผู้ไม่ยอมแพ้’ อย่างเธอก็เป็นได้
เรื่อง: จิรภิญญา สมเทพ
ภาพ: Matt Petit/A.M.P.A.S. via Getty Images
