เปิดกล่องรูปหัวใจ อะไรอยู่ในเพลง Heart-Shaped Box ของ Nirvana

ณ ทุ่งดอกป๊อปปี้สีแดงสด ภาพชายชราซูบผอมสวมหมวกซานตาคลอสเยื้องย่างไปยังไม้กางเขนยักษ์ ก่อนปีนไต่ขึ้นไปตรึงตัวเองประหนึ่งฉากการวางวายของพระเยซูช่างน่าฉงน ไหนจะเด็กหญิงในชุดคลุมขาวหมวกแหลมคล้ายเครื่องแบบกลุ่มคู คลักซ์ แคลน (Ku Klux Klan) ที่พยายามกระโดดเอื้อมมือคว้าทารกในครรภ์ระยะฟีตัสที่ห้อยอยู่กับต้นไม้ กับฟีตัสที่คุดคู้กลับหัวอยู่ในหลอดให้น้ำเกลืออีกเล่า

กล่าวได้ว่า แทบทุกองค์ประกอบในมิวสิกวิดีโอเพลง Heart-Shaped Box หนึ่งในผลงานชิ้นเอกของวง Nirvana ล้วนเต็มไปด้วยปริศนา ไม่ต่างจากเนื้อเพลงที่เมื่อผนวกกับริฟฟ์กีตาร์ติดหูและเสียงแผดร้องของ เคิร์ต โคเบน (Kurt Cobain) แล้ว ฟังดูทั้งหนักแน่นแต่ก็คลุมเครือ เปี่ยมด้วยอารมณ์และอุปมาอุปไมยได้ซับซ้อนในคราวเดียวฃ

Heart-Shaped Box เกี่ยวกับความรักหรือไม่? กล่องรูปหัวใจเปรียบเปรยถึงสิ่งใด? เคิร์ต โคเบนกำลังร่ำร้องถึงยาเสพติด เครื่องเพศ โรคมะเร็ง หรือเนื้อร้ายในความสัมพันธ์? ร่วมเปิดกล่องพร้อมกันได้ในบทความนี้
 

ฉลากหน้ากล่อง

Heart-Shaped Box เป็นเพลงแทร็กที่ 3 จากอัลบั้มชุดที่ 3 และชุดสุดท้ายของวงอย่าง In Utero ซึ่งวางแผงเดือนกันยายน 1993 โดยเปิดตัวครั้งแรกในฐานะซิงเกิลแรกของอัลบั้ม เมื่อวันที่ 30 สิงหาคม ปีเดียวกัน เพลงนี้ทะยานขึ้นสู่อันดับ 1 บนชาร์ต Billboard Modern Rock Tracks ในสหรัฐอเมริกา และติดท็อป 10 ชาร์ตเพลงหลายประเทศ อาทิ อังกฤษ โปรตุเกส ไอร์แลนด์ ฟินแลนด์ และนิวซีแลนด์ นอกจากนี้ยังเป็นเพลงสุดท้ายของวงที่มีมิวสิกวิดีโอ และเป็นเพลงสุดท้ายที่แสดงในคอนเสิร์ตสุดท้ายของ Nirvana เมื่อวันที่ 1 มีนาคม 1994 ราวหนึ่งเดือนก่อนการจากไปอย่างไม่มีวันกลับของตำนานเพลงกรันจ์ผู้จรดปากกาเขียนเพลงนี้ขึ้นมาอย่างเคิร์ต โคเบน

พรั่งพร้อมด้วยความรวดร้าวในน้ำเสียง บทเพลงที่คล้ายบทกวีชิ้นนี้ได้ชื่อว่าเป็นผลงานที่มีความเป็นส่วนตัวที่สุดเพลงหนึ่งของเคิร์ต เขาเริ่มเขียนเพลงนี้เมื่อต้นปี 1992 ก่อนจะละมือและหลงลืมมันไปชั่วขณะ ก่อนหยิบมาทำต่ออีกครั้งเมื่อเขาและคอร์ตนีย์ เลิฟ (Courtney Love) ภรรยาสาว ย้ายเข้าบ้านหลังใหม่ในฮอลลีวูดฮิลล์

เสียงกีตาร์จากตู้เสื้อผ้า

คอร์ตนีย์ เลิฟ ให้สัมภาษณ์กับ Rolling Stone ว่าเธอได้ยินสามีขลุกทำเพลงนี้อยู่ในตู้เสื้อผ้าขนาดใหญ่ที่บ้าน เธอเงี่ยหูฟังเสียงริฟฟ์กีตาร์อยู่ราว 5 นาทีก่อนเคาะประตูเรียกเขา แล้วถามเคิร์ตว่า เธอขอริฟฟ์นั้นไปใช้ในเพลงของตัวเองได้ไหม ‘อยากได้ริฟฟ์นี่เหรอ? ไปให้พ้น!’ คือคำตอบของนักดนตรีหนุ่ม ตามมาด้วยเสียงปิดประตูดังปัง

ชาร์ลส์ อาร์. ครอส (Charles R. Cross) ผู้เขียนหนังสือชีวประวัติของเคิร์ต ระบุว่าชื่อเพลง Heart-Shaped Box มีที่มาจากกล่องรูปหัวใจที่คอร์ตนีย์เคยให้เคิร์ตในการพบกันครั้งที่สองของทั้งคู่ ในนั้นประกอบไปด้วยสารพัดของแทนใจ เช่น ลูกสน เปลือกหอย จดหมายรัก และหัวที่แยกจากตัวของตุ๊กตา โดยเดิมที เคิร์ตตั้งใจจะใช้ชื่อเพลงนี้ว่า ‘Heart-Shaped Coffin’ หรือ ‘โลงศพรูปหัวใจ’

 

เขย่าส่วนผสมให้เข้าที่

การรังสรรค์กล่องใบนั้นให้เป็นบทเพลงไม่ง่ายสำหรับ Nirvana มือเบสอย่าง คริสต์ โนโวเซลิช (Krist Novoselic) และมือกลอง เดฟ โกรล (Dave Grohl) พบว่าการนำเดโมของเคิร์ตมาทำต่อในส่วนของตนระหว่างการซ้อมพร้อมหน้าไม่ใช่งานหมู ๆ 

“ผมรอให้พวกเขาคิดบางอย่างออก แต่มันก็ยังไม่เข้าท่าสักที” เคิร์ตกล่าว แม้หลังดั้นด้นจนสมาชิกทุกคนพอใจและโยกย้ายไปสู่กระบวนการอัดเสียง พวกเขาก็ยังรู้สึกว่าเวอร์ชันสุดท้ายที่ปรากฏในอัลบั้ม ภายใต้การคุมบังเหียนของโปรดิวเซอร์สตีฟ อัลบินี (Steve Albini) นั้นมีบางจุดต้องแก้ เพราะเสียงร้องและเสียงเบสยังไม่โดดเด่นพอ ทำให้พวกเขาส่งเพลงนี้ไปให้สก็อตต์ ลิตต์ (Scott Litt) โปรดิวเซอร์อีกรายรีมิกซ์ใหม่ โดยในเวอร์ชันของสก็อตต์ ลิตต์ เคิร์ตได้เพิ่มเสียงร้องประสานและอะคูสติกกีตาร์เข้าไปด้วย

 

เปิดกล่อง : คำบอกรักของนักดนตรี

เนื้อเพลงของเคิร์ต โคเบน ขึ้นชื่อเรื่องหนึ่งถ้อยคำหลากความหมาย ตามความตั้งใจของเจ้าตัวที่อยากให้ผู้ฟังตีความได้ไม่รู้จบ แน่นอนว่า Heart-Shaped Box ก็เช่นกัน จึงไม่แปลกถ้าทุกครั้งที่กล่องรูปหัวใจใบนี้ถูกเปิดขึ้น ผู้เปิดแต่ละคนจะพบว่าสิ่งที่อยู่ข้างในแตกต่างกันออกไป เคิร์ต โคเบนผู้ล่วงลับไม่เคยเล่าขยายว่าคำอธิบายใดถูกหรือผิด แต่เขาก็เคยพูดถึงบางส่วนของเพลงนี้เอาไว้ เคิร์ตบอกว่าท่อนคอรัสอย่าง ‘Hey, Wait, I’ve got a new complaint’ นั้นเล่าถึงตัวเขาในสายตาสื่อ - สิ่งที่สื่อคิดว่าเขาจะพูด

 

“ผมแค่ยกตัวอย่างว่าตัวเองถูกมองยังไง

ผู้คนไม่รู้หรอกว่าเวลาผมพูดอะไรสักอย่างแล้วมันไปอยู่ในบทความ มั

นจะถูกนำไปโควตในบทความอื่น ๆ ซ้ำแล้วซ้ำอีก

จนดูเหมือนผมบ่นทุกอย่างอยู่ตลอดเวลา

ทั้งที่ผมเคยพูดมันแค่ครั้งเดียว”

 

เขาบอกกับ ไมเคิล อาเซอร์รัด (Michael Azerrad) ผู้เขียน Come as You Are: The Story of Nirvana ว่าแรงบันดาลใจของเพลงนี้มาจากสารคดีเกี่ยวกับเด็กที่ต่อสู้กับโรคมะเร็ง ขณะที่ไมเคิลตีความว่าเพลงนี้พูดถึงคอร์ตนีย์ เลิฟ และความสัมพันธ์ฉันคู่รักที่ไม่ค่อยราบรื่นนักของเคิร์ตกับภรรยาเสียมากกว่า เช่นเดียวกับ ชาร์ลส์ อาร์. ครอส ที่ลงความเห็นว่าท่อน ‘I wish I could eat your cancer when you turn black’ นั้น คือ “วิธีบอกว่า ‘ผมรักคุณ’ ที่ซับซ้อนที่สุดเท่าที่นักแต่งเพลงในประวัติศาสตร์เพลงป็อปเคยทำ”

 

ความรัก เครื่องเพศ ยาเสพติด : โลกระทมนอกครรภ์มารดา

ย้อนกลับไปที่คำถามต้นบทความ กล่องรูปหัวใจเปรียบเปรยถึงอะไรกันแน่? บางคนตีความว่ากล่องในเพลง หมายถึงกล่องที่เป็นสิ่งของ อาจแทนกล่องใบนั้นที่เคิร์ตได้จากคอร์ตนีย์ บางคนบอกกว่ากล่องรูปหัวใจหมายถึงคำลวงและรักเทียม เพราะมันเป็นเพียง ‘กล่อง’ ไม่ใช่หัวใจของจริง บ้างกล่าวว่ากล่องคือคุกที่คุมขัง บ้างก็ว่ากล่องรูปหัวใจในที่นี้เป็นตัวแทนของเครื่องเพศผู้หญิง อย่างโยนีและมดลูก (พ้องกับชื่ออัลบั้ม In Utero ที่แปลว่า ‘ในครรภ์’ ในภาษาละติน) ซึ่งการตีความอย่างสุดท้าย ได้รับคำสนับสนุนจากคอร์ตนีย์ ในปี 2012 เมื่อลานา เดล เรย์ (Lana Del Rey) นำเพลงนี้มาคัฟเวอร์ คอร์ตนีย์ได้แท็กหาลานาผ่านทวิตเตอร์ (หรือ X ในปัจจุบัน) ด้วยข้อความว่า

 

“เธอรู้ใช่ไหมว่าเพลงนี้เกี่ยวกับจิ๊มิของฉัน?

‘โยนบ่วงสายสะดือลงมาสิ ผมจะได้ปีนกลับขึ้นไป’

อืมม์… แล้วก็นะ ฉันได้ร่วมเขียนเนื้อเพลงบางส่วนเกี่ยวกับจิ๊มิของตัวเองด้วย

เพราะงั้น ครั้งต่อไปที่เธอร้องมัน

ลองคิดถึงจิ๊มิของฉันดูสิ”

 

ถึงแม้ว่าเธอจะลบข้อความนี้ไปหลังโพสต์ได้ไม่นาน หลายคนก็พบว่าการแทนที่ ‘จิ๊มิ’ ลงในเนื้อเพลง ทำให้เรามองเห็นภาพรวมของเนื้อเพลงที่ (อาจ) ว่าด้วยความรัก ความสัมพันธ์ เซ็กซ์ และความรู้สึกทุกข์ระทมของเคิร์ตต่อสิ่งต่าง ๆ ในชีวิตตนได้ชัดขึ้น

 

She eyes me like a Pisces when I am weak
I’ve been locked inside your heart-shaped box for weeks
I’ve been drawn into your magnet tar pit trap
I wish I could eat your cancer when you turn black

 

จุดน่าสังเกตจากเนื้อเพลงข้างต้น นอกจาก ‘กล่องรูปหัวใจ’ ที่อาจหมายถึง ‘จิ๊มิ’ แล้ว ยังมีคำอย่าง ‘Pisces’ และ ‘Cancer’ ซึ่งมีความหมายตามตำราจักรราศีตรงกับราศีของเคิร์ตกับคอร์ตนีย์อย่างพอดิบพอดี (เคิร์ตราศีมีน (pisces) คอร์ตนีย์ราศีกรกฎ (cancer)) ส่วนท่อน magnet tar pit trap นั้น นอกจากจะหมายถึงกับดักหนืดเหนียวที่ดูดให้สัตว์หรือคนจมลงไป ยังอาจหมายถึงยาเสพติดที่เรียกว่า black tar heroin ด้วย

‘กล่องรูปหัวใจ’ อาจหมายถึง ‘จิ๊มิ’ ได้ฉันใด ‘ดอกกล้วยไม้กินเนื้อ’ จากท่อน ‘Meat-eating orchids forgive no one just yet’ ก็อาจหมายถึงโยนีได้ฉันนั้น ส่วนท่อน ‘Throw down your umbilical noose so I can climb right back’ หรือ ‘โยนบ่วงสายสะดือลงมาสิ ผมจะได้ปีนกลับขึ้นไป’ มีคนตีความว่าอาจหมายถึงสภาวะที่แม้จะรู้ว่าความสัมพันธ์นั้นเป็นพิษ ก็ยังติดอยู่ใน ‘บ่วง’ ไม่สร่าง หรืออาจหมายถึงความเหนื่อยหน่ายต่อโลกทั้งใบ จนอยากปีนสายสะดือกลับเข้าไปอยู่ในครรภ์มารดาก็ได้

 

ภาพจำลองแห่งจินตนาการ

ไม่ว่าความหมายที่แท้จริงของเนื้อเพลงจะเป็นอย่างไร คอดนตรีส่วนใหญ่คงเห็นตรงกันว่าสิ่งที่เคิร์ตต้องการสื่อสารนั้นไม่ใช่เรื่องราวที่น่าอภิรมย์นัก สอดคล้องกับภาพจำลองโลกในจินตนาการของเขาที่เราได้รับชมผ่านมิวสิกวิดีโอ กำกับโดยผู้กำกับชาวดัตช์ แอนตัน คอร์บิจน์ (Anton Corbijn) จากไอเดียที่เคิร์ตวาดออกมาเป็นรูปภาพและส่งแฟกซ์ไปให้ แอนตันให้เครดิตว่าภาพเคลื่อนไหวสีสันฉูดฉาดซึ่งถ่ายทอดความแปลกประหลาด ลึกลับ และตรอมตรมออกมาได้อย่างชัดเจน ตลอดเวลา 4 นาที 42 วินาทีนั้น เป็นไอเดียของเขา 15% ส่วนอีก 85% เป็นของเคิร์ต มิวสิกวิดีโอนี้ได้รับรางวัล Best Alternative Video จากเวที MTV Video Music Awards ในปี 1994 

อย่างไรก็ตาม ทั้งหมดทั้งมวลในเอ็มวีดูจะให้น้ำหนักกับ ‘กล่องรูปหัวใจ’ ที่เป็นตัวแทนของครรภ์มารดามากกว่าโยนี บางคนวิเคราะห์ว่าสารที่ภาพเหล่านั้นต้องการสื่อ คือการต่อต้านคำสอนของคริสตจักรเกี่ยวกับการทำแท้ง ผ่านสองตัวละคร คือชายชราร่างผอมสวมหมวกซานตาคลอส ที่รูปลักษณ์ละม้ายภาพจำของพระเยซู และเด็กหญิงสวมชุดคลุมหมวกแหลม คล้ายเครื่องแบบกลุ่มคู คลักซ์ แคลน แต่ก็คล้ายชุดนักบวชด้วยเช่นกัน (บ้างก็ตีความว่าเนื้อเพลงเล่าเรื่องราวของทารกในครรภ์ที่ถูกทำแท้งผ่านมุมมองบุคคลที่หนึ่ง ซึ่งจะทำให้ท่อน ‘Throw down your umbilical noose so I can climb right back’ มีความหมายเปลี่ยนไป กลายเป็นคำพูดของตัวอ่อนที่ถูกขับออกจากมดลูกแต่ต้องการกลับเข้าไปอีกครั้ง) ทั้งนี้ ยังมีผู้สังเกตว่าทุ่งดอกป๊อปปี้สีแดงสดนั้น เป็นสัญลักษณ์ถึงยาเสพติด เพราะต้นฝิ่นก็เป็นป๊อปปี้สายพันธุ์หนึ่ง

Heart-Shaped Box จึงเปรียบเสมือนกล่องที่เต็มไปด้วยช็อกโกแลตหลากรส ทั้งหวานและขม ทั้งอร่อยลิ้นจนเสพติดและเป็นพิษชวนคาย ไม่ต่างจากการตกอยู่ในห้วงรัก การติดยาเสพติด และการกำเนิดมาสู่ชีวิตที่ไม่ได้มีแต่ความสุขเสมอไป กล่องรูปหัวใจใบนี้อาจเป็นอะไรได้อีกมากเท่าที่คนเราจะจินตนาการได้ และนั่นเองที่ทำให้บทเพลงจากปลายปากกาของเคิร์ต โคเบนเพลงนี้กลายเป็นตำนาน

 

อ้างอิง :
What’s the Meaning of Heart Shaped Box Video by Nirvana | Dr Taylor Marshall

Behind the Meaning of “Heart-Shaped Box” by Nirvana | American Songwriter 

Courtney Love reveals the true meaning behind Nirvana song ‘Heart Shaped Box’ | Far Out

Heart-Shaped Box by Nirvana | Song Facts

The Story Behind The Song: The truth behind Nirvana’s enigmatic ‘Heart-Shaped Box’ | Far Out 

A super deep dive into Nirvana’s Heart-Shaped Box video | Kerrang

Meaning Behind “Heart-Shaped Box” Song By Nirvana | Music Grotto

The making of Nirvana's last video: "Kurt had such an incredible mind" | Radio X

What Is the Meaning Behind Nirvana's 'In Utero' Album Title? | Loudwire