จิตวิทยาที่ตอบคำถามว่า ทำไมคนจึงชอบ ‘ดูดวง’

ความเชื่อในเรื่อง ‘โหราศาสตร์’ หรือ ‘การดูดวง’ นับเป็นกลไกที่คนเราใช้ในการรับมือปัญหาต่าง ๆ โดยมีการวิจัยที่ชี้ว่าให้เห็นว่า การดูดวงช่วยให้ผู้คนเข้าใจสิ่งต่าง ๆ ได้ ในช่วงเวลาที่ชีวิตเผชิญความซับซ้อน นอกจากนี้ การดูดวงยังนับเป็นเครื่องมือที่ผู้คนใช้เพื่อปลอบประโลมใจอีกด้วย 

หากศึกษา ‘ประวัติศาสตร์’ จะพบว่า ผู้คนสนใจในโหราศาสตร์มากขึ้นในช่วงเวลาที่เกิดความสับสนวุ่นวาย เช่นในช่วงภาวะเศรษฐกิจตกต่ำครั้งใหญ่ (Great Depression) ในช่วงทศวรรษ 1930 รวมถึงในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง และครั้งล่าสุดที่การดูดวงได้รับความนิยมมากคือในช่วงที่เกิดการระบาดของโควิด-19 

แล้วเพราะอะไร โหราศาสตร์ หรือการดูดวง จึงได้รับความนิยมในช่วงเวลาที่ผู้คนเผชิญความยากลำบาก? 

ความเครียดและความไม่แน่นอน

จากการศึกษาวิจัยในปี 2017 พบว่า ‘ความเครียด’ เกิดจากความไม่แน่นอนเกี่ยวกับผลลัพธ์ในอนาคต นอกจากนี้ การศึกษาวิจัยในปี 2016 ยังพบว่า ‘ความไม่แน่นอน’ เกี่ยวกับผลลัพธ์เชิงลบอาจทำให้เกิดความเครียดมากกว่าการรู้ว่าผลลัพธ์นั้นจะต้องเกิดขึ้นอย่างแน่นอน ในทางหนึ่ง สมองของมนุษย์ถูกสร้างมาเพื่อแสวงหาความแน่นอน โหราศาสตร์อาจไม่ได้ให้คำตอบที่ชัดเจน แต่การให้คำอธิบายที่มีความหมายเกี่ยวกับสถานการณ์ที่คลุมเครือหรือน่าสับสน ทำให้ผู้คนรู้สึกว่าพวกเขาสามารถ ‘ควบคุม’ สถานการณ์เหล่านั้นได้ และจากการศึกษาวิจัยในปี 1998 โหราศาสตร์ยังสามารถให้ความอุ่นใจเกี่ยวกับอนาคต ทำให้ผู้คนรู้สึกสบายใจและช่วยลดความทุกข์ลงได้
 

‘เมเดลีน กู๊ด’ ผู้เชี่ยวชาญจาก BHcare ซึ่งเป็นคลินิกสุขภาพจิตชุมชนในสหรัฐฯ กล่าวว่า งานวิจัยก่อนหน้านี้แสดงให้เห็นว่า โหราศาสตร์อาจช่วยให้ผู้คนรับมือกับเหตุการณ์เชิงลบในชีวิต หรือรับมือกับยุคแห่งความไม่แน่นอนได้ ดังที่กล่าวไปข้างต้นว่า ผู้คนมักจะหันไปพึ่งโหราศาสตร์มากขึ้น เมื่อประสบกับวิกฤตในชีวิต หรือเผชิญกับความเครียดในชีวิต ซึ่งแสดงให้เห็นถึงประโยชน์ของโหราศาสตร์ในแง่การลดความตึงเครียดและความกังวลในสถานการณ์ที่ยากลำบาก

การดูดวงช่วยเรื่องการ ‘ค้นพบตัวตน’ (Self-Discovery)

อีกสาเหตุที่ทำให้คนเราหันมาสนใจโหราศาสตร์คือการที่มันช่วยให้พวกเขามีความชัดเจนเกี่ยวกับตัวเองมากขึ้น และสามารถแสดงความคิดที่ยากจะอธิบายออกมาเป็นคำพูดได้ นี่จึงอาจอธิบายได้ว่าเหตุใด คนที่มีความตระหนักรู้ในตนเองต่ำ (Low Self-Awareness) จึงมีแนวโน้มที่จะเห็นด้วยกับการดูดวงมากกว่า และเป็นไปได้ที่ผู้คนจะดูดวงเพื่อที่จะรู้จักตัวเองและเพิ่มความตระหนักรู้ในตนเองมากขึ้น 

มีการศึกษาวิจัยหลายชิ้นที่แสดงให้เห็นว่า โหราศาสตร์สามารถส่งอิทธิพลและยืนยันแนวคิดเกี่ยวกับตนเองของบุคคลได้อย่างมาก รวมถึงยังเพิ่มความมั่นใจเกี่ยวกับคุณลักษณะส่วนบุคคลของพวกเขาอีกด้วย กล่าวโดยสรุปคือ โหราศาสตร์ทำให้คนกลับมาสังเกตตัวเอง ทำให้คนเหล่านั้นเข้าใจตนเอง และสภาพแวดล้อมของตนเองได้ชัดเจนยิ่งขึ้น

‘ปรากฏการณ์บาร์นัม’ (Barnum Effect)

อย่างไรก็ตาม ความตระหนักรู้ในตนเองที่ได้รับจากโหราศาสตร์อาจเป็นผลจาก ‘ปรากฏการณ์บาร์นัม’ (Barnum Effect) ซึ่งเป็นปรากฏการณ์ที่ผู้คนคิดว่าคำพูดทั่ว ๆ ไปนั้น สามารถใช้ได้กับตนเองโดยตรง กล่าวคือคนที่เชื่อในโหราศาสตร์มักเชื่อว่าคำพูดทั่ว ๆ ไปเกี่ยวกับลักษณะของมนุษย์นั้น เป็นคำอธิบายที่ถูกต้องเกี่ยวกับตนเอง โดยมีปัจจัยจากหลายสาเหตุ 

อย่างแรกคือ การดูดวงเป็นการดูแบบเฉพาะเจาะจง จึงทำให้ลูกดวงมีแนวโน้มจะเชื่อในคำพูดของบรรดาพ่อหมอแม่หมอ, สอง คือ คำทำนายเชิงบวก หรือคำอธิบายเชิงบวกเกี่ยวกับลูกดวง เพราะคนเรามักจะยอมรับคำพูดติชมเชิงบวกมากกว่าเชิงลบ ท้ายที่สุด ผู้คนมักเชื่อว่าอนาคตที่สดใสสวยงามกำลังรอพวกเขาอยู่

สาม คือ สถานะของผู้ส่งสาร มีการศึกษาวิจัยที่แสดงให้เห็นว่า โดยทั่วไปแล้ว ผู้คนมักจะไว้วางใจผู้ส่งสารที่มีสถานะหรือชื่อเสียงมากกว่า ตัวอย่างเช่น คำทำนายของนักโหราศาสตร์คนดังอาจได้รับความน่าเชื่อถือมากกว่าคำทำนายดวงชะตาออนไลน์ที่ไม่มีชื่อหมอดู 

สุดท้ายคือ บุคลิกภาพของบุคคล เพราะมีหลักฐานที่บ่งชี้ว่า ลักษณะบุคลิกภาพของบุคคลเป็นตัวกำหนดว่า บุคคลนั้นจะได้รับผลกระทบจากปรากฏการณ์บาร์นัมมากน้อยแค่ไหน ตัวอย่างเช่น คนที่มีความต้องการการยอมรับจากผู้อื่นสูงกว่าอาจมีแนวโน้มที่จะยอมรับการประเมินบุคลิกภาพที่คลุมเครือ หรือการคาดการณ์อนาคตของตนเองมากกว่า 

ดังนั้น เพื่อลดความเสี่ยงจากการถูกหมอดูหลอกลวง ให้ลองนึกถึงพลังของปรากฏารณ์บาร์นัม และลองพิจารณาดูว่ามีอะไรที่เสริมพลังให้ปรากฏการณ์นี้แข็งแกร่งขึ้นบ้าง โดยเฉพาะข้อความที่เป็นเชิงบวกมากเกินไป หรือการที่คุณหลงเชื่ออะไรง่าย ๆ เพราะรู้ถึงความโด่งดังของหมอดูคนนี้

สุดท้ายแล้ว คงไม่มีใครห้ามคุณไปดูดวงได้ แต่เราหวังเพียงว่า ในการดูดวงครั้งต่อไป คุณจะไม่เสียเงินเสียทองมากมายโดยใช้เหตุ หรือทำอะไรที่ไร้สาระ ไม่มีเหตุผลรองรับ จนได้รับสายตาแปลก ๆ จากคนรอบข้าง 

 

เรียบเรียง: พาฝัน ศรีเริงหล้า
ภาพ: Pixabay

อ้างอิง:
The Psychology Behind Why We Care About Astrology
Why People Believe in Horoscopes