‘Cherophobia’ ทำไมเราถึงไม่กล้าปล่อยให้ตัวเองมีความสุข?

ลองจินตนาการถึงช่วงเวลาที่คุณหัวเราะจนแก้มปริ หัวใจพองโตด้วยความสุข แต่แทนที่จะปล่อยให้ตัวเองเพลิดเพลินกับมัน กลับมีเสียงเล็ก ๆ ในหัวกระซิบว่า “เดี๋ยวมันก็พัง เดี๋ยวมันก็จบ” แล้วทันใดนั้น คุณก็เริ่มรู้สึกกังวล รู้สึกเหมือนความสุขนั้นเป็นสิ่งอันตราย และอาจนำพาความทุกข์ที่คุณไม่อยากเผชิญมาให้

มันฟังดูย้อนแย้งใช่ไหม? ใครจะไปกลัวความสุขได้? แต่เชื่อไหมว่า มีคนจำนวนไม่น้อยที่รู้สึกแบบนี้ และมันไม่ได้เป็นเพียงความคิดแวบหนึ่งที่เกิดขึ้นเป็นครั้งคราว แต่มันกลายเป็นรูปแบบของความรู้สึกที่ติดตัว จนทำให้พวกเขาหลีกเลี่ยงความสุขโดยไม่รู้ตัว

Cherophobia (เชโรโฟเบีย) เป็นภาวะที่ชื่อของมันมาจากภาษากรีก โดย chairo (χαίρω) หมายถึง ‘ความสุข’ และ phobos (φόβος) หมายถึง ‘ความกลัว’ เมื่อนำมารวมกันจึงแปลได้ว่า ‘ความกลัวความสุข’ คนที่มีภาวะนี้ไม่ได้หมายความว่าพวกเขาไม่ต้องการมีความสุข แต่ลึก ๆ แล้ว พวกเขารู้สึกไม่ปลอดภัยเมื่อมีความสุขมากเกินไป เพราะพวกเขาเรียนรู้จากชีวิตว่า ทุกครั้งที่มีช่วงเวลาดี ๆ มันมักจะตามมาด้วยอะไรบางอย่างที่ทำให้เจ็บปวด

ถ้าจะพูดให้เห็นภาพ บางคนเคยประสบกับเหตุการณ์ที่ทำให้เชื่อมโยงความสุขกับความทุกข์ เช่น การสูญเสียบุคคลอันเป็นที่รักในช่วงเวลาที่ตัวเองกำลังมีความสุขที่สุด หรือเคยผิดหวังอย่างรุนแรงหลังจากเชื่อว่าชีวิตกำลังไปได้ดี ประสบการณ์เหล่านี้อาจทำให้จิตใต้สำนึกสร้างกลไกป้องกันตัวเอง โดยการหลีกเลี่ยงความสุขเสียเลย เพื่อป้องกันความเจ็บปวดที่อาจเกิดขึ้นตามมา
 

Cherophobia สามารถอธิบายผ่านแนวคิดทางจิตวิทยาหลายด้าน ได้แก่ ‘ทฤษฎีการเรียนรู้กลุ่มพฤติกรรมนิยม’ (Behaviorism) ที่ชี้ให้เห็นว่า มนุษย์เรียนรู้จากประสบการณ์ หากสมองของเราถูกฝึกให้เชื่อมโยงความสุขกับความผิดหวัง สมองก็จะตอบสนองด้วยการหลีกเลี่ยงสิ่งที่อาจนำไปสู่ความเจ็บปวด เช่นเดียวกับการทดลองของ ‘Ivan Pavlov’ ที่พบว่าสุนัขสามารถเรียนรู้ที่จะเชื่อมโยงเสียงกระดิ่งกับอาหารได้ มนุษย์เองก็สามารถเรียนรู้ที่จะเชื่อมโยงความสุขกับผลลัพธ์เชิงลบได้เช่นกันฃ

ขณะที่ ‘Sigmund Freud’ มองเรื่องนี้ผ่านแนวคิดของ ‘กลไกการป้องกันตัว’ (Defense Mechanism) โดยเฉพาะ Repression หรือการกดทับความรู้สึก ที่มองว่าหากจิตใต้สำนึกของเราเคยเผชิญกับความเจ็บปวดที่ตามมาหลังจากช่วงเวลาแห่งความสุข สมองอาจพยายามปกป้องเราด้วยการหลีกเลี่ยงความสุขไปเสียเลย

ตัวอย่างเช่น หญิงสาวคนหนึ่งที่เคยเป็นเด็กร่าเริงและชอบหัวเราะ แต่วันหนึ่ง เมื่อเธอได้ข่าวว่าพ่อของเธอเสียชีวิตในวันเกิดปีที่ 10 ของเธอ เธอเริ่มกลัวการเฉลิมฉลอง เพราะมันทำให้เธอรู้สึกว่า “ทุกครั้งที่ฉันมีความสุขมาก ๆ อะไรบางอย่างต้องถูกพรากไปจากฉัน” เมื่อโตขึ้น เธอพบว่าตัวเองไม่เคยไปงานปาร์ตี้ ไม่ยอมให้ตัวเองตกหลุมรัก และเมื่อใดก็ตามที่เธอรู้สึกดี เธอจะคิดว่า “อย่ามีความสุขมากไป เดี๋ยวมันก็หายไป”

นอกจากสาเหตุจากประสบการณ์ส่วนตัว Cherophobia ยังสามารถเกี่ยวข้องกับภาวะซึมเศร้าและความวิตกกังวล ในบางกรณี ผู้ที่มีภาวะซึมเศร้าอาจรู้สึกว่า “ฉันไม่สมควรมีความสุข” พวกเขาอาจโทษตัวเองจากอดีต หรือรู้สึกว่าตนเองไม่คู่ควรกับความสุขใด ๆ ในขณะที่ผู้ที่มีความวิตกกังวลอาจกลัวว่าหากมีความสุขเกินไป พวกเขาจะไม่สามารถควบคุมความเจ็บปวดที่อาจตามมาได้
 

การเผชิญหน้าและก้าวข้าม Cherophobia ไม่ใช่เรื่องง่าย แต่ก็ไม่ใช่สิ่งที่เป็นไปไม่ได้ วิธีหนึ่งคือการทำความเข้าใจกับต้นตอของความกลัวและเรียนรู้ที่จะแยกแยะว่าความสุขในปัจจุบันไม่ได้หมายความว่าความทุกข์จะต้องตามมาเสมอ การบำบัดทางจิตวิทยา เช่น Cognitive Behavioral Therapy (CBT) สามารถช่วยให้บุคคลรับรู้และปรับเปลี่ยนรูปแบบความคิดที่ไม่เป็นประโยชน์ได้

การสนับสนุนจากสังคมก็เป็นปัจจัยสำคัญ คนที่มี Cherophobia อาจไม่ต้องการให้ใครมาบอกให้พวกเขา “ลองมีความสุขดูสิ” แต่พวกเขาต้องการพื้นที่ที่ปลอดภัยในการแสดงออกถึงความรู้สึก ต้องการความเข้าใจโดยปราศจากการตัดสิน การมีเพื่อน ครอบครัว หรือคนรักที่คอยให้กำลังใจและให้เวลา สามารถช่วยให้พวกเขาเรียนรู้ที่จะยอมรับความสุขโดยไม่ต้องหวาดกลัว

ท้ายที่สุด ความสุขเป็นสิ่งที่ทุกคนควรได้รับ โดยไม่ต้องรู้สึกผิดหรือกังวล หากคุณรู้สึกว่าคุณกำลังหลีกเลี่ยงความสุขเพราะกลัวมันอาจนำไปสู่บางสิ่งที่เลวร้าย ลองให้โอกาสตัวเองค่อย ๆ เปิดใจ แม้จะเป็นเพียงช่วงเวลาสั้น ๆ ที่คุณปล่อยให้ตัวเองหัวเราะ ยิ้ม หรือรู้สึกดี โดยไม่ต้องรีบผลักมันออกไป

 

เรียบเรียง: พาฝัน ศรีเริงหล้า
ภาพ: Pexels

อ้างอิง:
Pavlov, I. P. (1927). Conditioned Reflexes: An Investigation of the Physiological Activity of the Cerebral Cortex. Oxford University Press.
Skinner, B. F. (1953). Science and Human Behavior. Free Press.
Freud, S. (1920). Beyond the Pleasure Principle.
Harvard Health Publishing. (2022). “The Psychology of Happiness and Why We Avoid It.” Retrieved from Harvard.edu
American Psychological Association. (2023). “Understanding Fear of Happiness: A Cognitive-Behavioral Perspective.” Retrieved from APA.org