รู้จัก ‘Celebrity Worship Syndrome’ ที่ทำให้คนลืมผิดชอบชั่วดีเพื่อปกป้องคนดัง

ทุกครั้งที่มีข่าว ‘คนดัง’ หรือ ‘ดารา’ ทำผิด ไม่ว่าจะเมาแล้วขับ, ล่วงละเมิดทางเพศ หรือแม้แต่เสพยา จู่ ๆ จะมีคอมเมนต์จากกองทัพแฟนคลับออกมาปกป้องราวกับเป็นญาติสนิท ทำนองว่า “เขาไม่ได้ตั้งใจ” “อย่าเพิ่งตัดสิน” “ทุกคนทำผิดพลาดได้” 

ปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นทำให้หลายคนอดสงสัยไม่ได้ว่า... ทำไมคนที่ไม่เคยรู้จักกันในชีวิตจริง ถึงได้ทุ่มเทปกป้องคนดังมากมายขนาดนี้ แม้กระทั่งในกรณีที่ผิดกฎหมายหรือศีลธรรมอย่างชัดเจน?

คำตอบอาจเป็นสิ่งที่นักจิตวิทยาเรียกว่า ‘Celebrity Worship Syndrome’ หรือ ‘ภาวะบูชาคนดัง’ นั่นเอง 

แม้จะยังไม่ถูกจัดเป็นโรคอย่างเป็นทางการในคู่มือการวินิจฉัยโรคทางจิตเวช แต่ ภาวะบูชาคนดัง เป็นปรากฏการณ์ที่นักจิตวิทยาศึกษากันมากว่า 20 ปีแล้ว โดยเฉพาะในยุคโซเชียลที่ทุกคนรู้สึกเข้าถึงคนดังได้ง่ายกว่าที่เคย ภาวะนี้ในรูปแบบที่รุนแรงสามารถทำให้คนลืมผิดชอบชั่วดี และปกป้องคนดังแม้ในกรณีที่พวกเขาทำผิดอย่างชัดเจน

คำว่า ‘บูชา’ ในที่นี้ไม่ได้หมายถึงแค่การชื่นชอบหรือติดตามผลงาน แต่หมายถึงการที่ชีวิตของเราถูกครอบงำด้วยความคลั่งไคล้อย่างไร้เหตุผล จนอาจส่งผลกระทบต่อชีวิตประจำวัน การงาน หรือความสัมพันธ์ส่วนตัว

ทฤษฎีนี้เริ่มต้นจากการศึกษาของ ดร.ลินน์ แม็คคัทชีน (Dr. Lynn McCutcheon), ดร.ไดแอน แอช (Dr. Diane Ashe) และคณะในปี 2002 ที่พัฒนาแบบวัดที่เรียกว่า ‘Celebrity Attitude Scale’ เพื่อวัดระดับความหลงใหลในคนดัง นักวิจัยเหล่านี้ต้องการทำความเข้าใจว่า ทำไมบางคนถึงรู้สึกผูกพันกับคนที่พวกเขาไม่เคยพบเจอในชีวิตจริงอย่างลึกซึ้ง และมีปัจจัยอะไรบ้างที่ส่งผลต่อความรู้สึกเหล่านี้
 

ทีนี้ลองสำรวจดูว่าเรากำลังเป็นแฟนคลับแบบไหนกันอยู่?

ระดับแรก เรียกว่า ‘Entertainment-Social’ เป็นระดับที่ปกติที่สุด คือชอบติดตามข่าวสาร ชื่นชมผลงาน คุยกับเพื่อน ๆ เกี่ยวกับคนดังที่ชอบ หรืออาจซื้อของที่เกี่ยวข้องบ้าง แต่ไม่ได้กระทบชีวิตประจำวัน แค่นี้ถือว่าเป็นความสัมพันธ์ที่ดีระหว่างแฟนคลับกับศิลปิน

แต่พอขยับมาระดับสอง ‘Intense-Personal’ เริ่มมีสัญญาณที่น่าห่วง นั่นคือการหมกมุ่นกับชีวิตส่วนตัวของคนดังมากเกินไป คิดถึงพวกเขาตลอดเวลา รู้สึกร่วมทุกข์ร่วมสุขอย่างลึกซึ้ง จนบางครั้งอาจมีความรู้สึกผิดหากไม่ได้ติดตามข่าวสารสักวัน หรือรู้สึกเป็นหนี้บุญคุณที่ต้องปกป้องเขาจากคนวิจารณ์ ในระดับนี้ แฟนคลับอาจเริ่มมีแนวโน้มที่จะมองข้ามพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสมของคนดัง โดยให้เหตุผลแก้ตัวแทนหรือหาข้ออ้างต่าง ๆ ทั้งที่ถ้าเป็นคนทั่วไปทำแบบเดียวกัน พวกเขาอาจจะไม่ยอมรับ

ส่วนระดับสาม ‘Borderline-Pathological’ คือขั้นที่เข้าข่ายผิดปกติชัดเจน ผู้ที่มีอาการในระดับนี้จะมีความคิดหลงผิดว่าตนเองมีความสัมพันธ์พิเศษกับคนดัง เชื่อว่าคนดังสื่อสารกับตนผ่านรหัสลับในเพลงหรือการแสดง ยินดีที่จะทำทุกอย่างเพื่อคนดัง รวมถึงทำสิ่งที่ผิดกฎหมาย และรู้สึกว่าถ้าคนดังมีปัญหา ชีวิตตนเองก็จะพังไปด้วย ที่น่ากังวลคือในระดับนี้ แฟนคลับอาจสูญเสียวิจารณญาณทางศีลธรรมอย่างสิ้นเชิง พร้อมที่จะโจมตีใครก็ตามที่วิจารณ์หรือกล่าวโทษคนดังที่พวกเขาบูชา แม้ว่าจะมีหลักฐานการกระทำผิดชัดเจนก็ตาม
 

เราคงเคยได้ยินข่าวเกี่ยวกับพฤติกรรมแฟนคลับที่หลากหลาย ตั้งแต่การติดตามอย่างจริงจัง ไปจนถึงกรณีที่ดูเหมือนจะเกินขอบเขต เช่น กรณีที่แฟนคลับบางกลุ่มซื้อผลิตภัณฑ์จำนวนมากเพื่อให้ได้สิทธิ์โหวตในรายการ แล้วไม่ได้นำผลิตภัณฑ์ไปใช้อย่างคุ้มค่า หรือกรณีที่แฟนคลับบางรายแสดงออกถึงความเสียใจอย่างรุนแรงเมื่อไอดอลของพวกเขาเข้ากรมรับใช้ชาติ

อย่างไรก็ตาม พฤติกรรมเหล่านี้เป็นตัวอย่างของกรณีที่เกิดขึ้นกับคนจำนวนน้อยในแฟนคลับทั้งหมด และไม่ได้สะท้อนพฤติกรรมของแฟนคลับส่วนใหญ่ที่มีการสนับสนุนศิลปินในขอบเขตที่เหมาะสม

แล้วทำไมการบูชาคนดังถึงรุนแรงขึ้นในยุคนี้? 

หนึ่ง โซเชียลมีเดียทำให้เรารู้สึกใกล้ชิดกับคนดังมากขึ้น เมื่อไอดอลโพสต์ภาพชีวิตประจำวัน ตอบคอมเมนต์ หรือไลฟ์สตรีม ทำให้แฟนคลับรู้สึกว่ามีความสัมพันธ์ส่วนตัว เป็นสิ่งที่นักจิตวิทยาเรียกว่า ‘Parasocial Relationship’ หรือ ‘ความสัมพันธ์เสมือนจริงทางเดียว’ เราคิดว่ารู้จักพวกเขาดี แต่ความจริงเรารู้จักแค่ภาพลักษณ์ที่ถูกนำเสนอ

สอง ระบบการตลาดของอุตสาหกรรมบันเทิงที่มีการออกแบบกลยุทธ์เพื่อสร้างความผูกพันระหว่างศิลปินกับแฟนคลับ นักวิชาการด้านสื่อและวัฒนธรรมได้ศึกษาพบว่า บริษัทบันเทิงในเกาหลีและประเทศอื่น ๆ มีการวางแผนการตลาดที่ชัดเจนในการสร้าง ‘ความสัมพันธ์แฟนดอม’ (fandom relationship) โดยมีการออกแบบกิจกรรมพิเศษ คอนเทนต์เบื้องหลัง และช่องทางการปฏิสัมพันธ์โดยตรงระหว่างศิลปินกับแฟนคลับ ซึ่งสร้างความรู้สึกใกล้ชิดและเป็นส่วนหนึ่งของการเดินทางในอาชีพของศิลปิน

สาม ในโลกที่ทุกคนรู้สึกโดดเดี่ยวและขาดความเป็นชุมชนมากขึ้น แฟนคลับกลายเป็นอัตลักษณ์และชุมชนใหม่ที่ให้ความรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของกลุ่ม เมื่อเราเป็นแฟนคลับของใคร เราไม่ได้แค่ชื่นชมศิลปิน แต่เรากำลังเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรม มีเพื่อนที่ชอบอะไรเหมือนกัน มีภาษาเฉพาะกลุ่ม และมีความภาคภูมิใจร่วมกัน
นี่คือสาเหตุที่เมื่อใครวิจารณ์ไอดอลที่เราชื่นชม หลายคนรู้สึกเหมือนถูกโจมตีส่วนตัว เพราะตัวตนของเราผูกติดกับพวกเขามากเกินไป

ยกตัวอย่างเช่น เมื่อมีข่าวนักแสดงชื่อดังถูกจับกุมในข้อหาเสพยา แฟนคลับจำนวนหนึ่งออกมาปกป้องโดยบอกว่า “เขาอาจกดดัน” “เราต้องให้โอกาส” แม้ว่าการกระทำนั้นจะผิดกฎหมายชัดเจน หรือกรณีคนดังถูกแฉว่าแอบถ่ายวิดีโอลับโดยไม่ได้รับความยินยอม แทนที่แฟนคลับบางส่วนจะประณามพฤติกรรมผิดกฎหมาย กลับบอกว่า “อย่าเพิ่งเชื่อข่าว” ทั้งที่มีหลักฐานชัดเจน

ปรากฏการณ์นี้ทำให้เราต้องตั้งคำถามว่า ทำไมผู้คนจำนวนมากถึงยอมเสี่ยงที่จะละทิ้งหลักการทางศีลธรรมของตัวเองเพื่อปกป้องคนที่พวกเขาไม่เคยพบเจอในชีวิตจริง? การปกป้องพฤติกรรมที่ผิดกฎหมายหรือผิดศีลธรรมของคนดัง เป็นตัวบ่งชี้สำคัญว่าความชื่นชอบอาจพัฒนาไปสู่ภาวะบูชาคนดังที่ไม่สมเหตุสมผลแล้ว

แล้วถ้าเรารู้สึกว่าตัวเองหรือคนรอบข้างเริ่มมีอาการเข้าข่าย ‘Celebrity Worship’ จะทำยังไงดี?

ลองเริ่มจากการตั้งคำถามง่าย ๆ กับตัวเอง อย่าง

“ฉันใช้เวลากับการติดตามคนดังมากเกินความพอดีหรือเปล่า?”
“ฉันรู้สึกหงุดหงิดหรือซึมเศร้าเมื่อไม่ได้ติดตามข่าวของเขาไหม?”
“ฉันเคยเลือกที่จะดูแลตัวเองน้อยลงเพื่อสนับสนุนคนดังไหม?”
“ฉันมองว่าใครก็ตามที่วิจารณ์คนดังที่ฉันชอบคือศัตรูใช่ไหม?”

ถ้าคำตอบคือใช่ อาจถึงเวลาที่ต้องปรับสมดุลชีวิตแล้วล่ะ

ควรพยายามแยกแยะระหว่างตัวตนของเรากับคนดังที่เราชื่นชม ยอมรับงว่าเราไม่รู้จักพวกเขาในชีวิตจริง ดังนั้นไม่ว่าเราจะรู้สึกใกล้ชิดแค่ไหน เราก็ไม่ได้รู้จักตัวตนที่แท้จริงของพวกเขา

จำกัดเวลาในการบริโภคคอนเทนต์เกี่ยวกับคนดัง หากพบว่าเราใช้เวลามากกว่า 1-2 ชั่วโมงต่อวันไปกับการติดตามข่าวสารหรือกิจกรรมเกี่ยวกับคนดัง นั่นอาจมากเกินไป

พยายามลงทุนกับความสัมพันธ์ในชีวิตจริงมากขึ้น ไม่ว่าจะเป็นครอบครัว เพื่อน หรือคนรัก เพราะความสัมพันธ์สองทางที่แท้จริงอาจจะให้ความสุขที่ยั่งยืนกว่า

สามารถชื่นชมได้ แต่ยังต้องมีวิจารณญาณ การเป็นแฟนคลับไม่ได้หมายความว่าต้องเห็นด้วยกับทุกอย่างที่คนดังทำ การวิจารณ์อย่างสร้างสรรค์เมื่อพวกเขาทำผิดไม่ใช่การทรยศ แต่เป็นความรับผิดชอบต่อสังคม

ในกรณีที่รุนแรงมาก เช่น กระทบต่อการเรียน การงาน หรือความสัมพันธ์ การพูดคุยกับนักจิตวิทยาหรือนักบำบัดอาจเป็นทางออกที่ดี

สุดท้ายนี้ การชื่นชมศิลปินไม่ใช่เรื่องผิด การเป็นแฟนคลับสามารถนำมาซึ่งความสุข แรงบันดาลใจ และมิตรภาพได้ แต่เหมือนทุกอย่างในชีวิต ความพอดีคือกุญแจสำคัญ

คนเราต่างก็แสวงหาแรงบันดาลใจและต้นแบบในชีวิต การชื่นชมคนที่มีความสามารถไม่ใช่เรื่องแปลก แต่เมื่อไหร่ที่การชื่นชมเปลี่ยนเป็นการบูชาอย่างไร้เหตุผล นั่นคือเวลาที่เราควรหยุด ทบทวน และปรับสมดุลใหม่

เพราะแม้แต่ไอดอลที่เราชื่นชมเองก็อาจรู้สึกอึดอัดกับการถูกยกให้สมบูรณ์แบบเกินจริง การมีแฟนคลับที่มีวิจารณญาณ รู้จักแยกแยะผิดถูก อาจเป็นสิ่งที่ศิลปินที่มีความรับผิดชอบต้องการมากกว่าการมีกองทัพคนที่พร้อมปกป้องทุกการกระทำโดยไม่คำนึงถึงความถูกต้อง

 

เรียบเรียง: พาฝัน ศรีเริงหล้า

อ้างอิง: 
Psych Central. "The Psychology of Celebrity Worship." PsychCentral, 17 Mar. 2025, www.psychcentral.com/blog/the-psychology-of-celebrity-worship. Accessed 17 Mar. 2025.

Pihlaja, Simo. "Celebrity Worship and Its Connection to Mental Health." PMC, 17 Mar. 2025, www.pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6426373/. Accessed 17 Mar. 2025.

Langley, David. "When Fans Go Too Far: Celebrity Worship." CNN, 19 Oct. 2012, edition.cnn.com/2012/10/19/living/when-fans-go-too-far/index.html. Accessed 17 Mar. 2025.

"What Is Celebrity Worship Syndrome?" Newport Academy, 17 Mar. 2025, www.newportacademy.com/resources/mental-health/celebrity-worship-syndrome/. Accessed 17 Mar. 2025.

"All About Celebrity Worship Syndrome." Star Health, 17 Mar. 2025, www.starhealth.in/blog/all-about-celebrity-worship-syndrome/. Accessed 17 Mar. 2025.

Alonzi, Luigi. "New Study Links Celebrity Worship to Addictive and Problematic Social Media Use." PsyPost, 17 Mar. 2025, www.psypost.org/new-study-links-celebrity-worship-to-addictive-and-problematic-social-media-use/. Accessed 17 Mar. 2025.

"Celebrity Worship Syndrome: Understanding the Phenomenon." Psychologs, 17 Mar. 2025, www.psychologs.com/celebrity-worship-syndrome/. Accessed 17 Mar. 2025.