ภาวะ ‘Decision Fatigue’: “ยังไม่ทันทำงาน ก็อยากลาเพิ่ม”

ในเช้าวันทำงานวันแรกหลังหยุดยาวสงกรานต์ หลายคนสะดุ้งตื่นขึ้นมาพร้อมเสียงนาฬิกาปลุกที่ไม่ได้ยินมานานหลายวัน ร่างกายที่เคยเคลื่อนไหวอย่างอิสระต้องกลับมาอยู่ในวินัยของเวลา ใบหน้าแนบหมอนอย่างอาลัย ในใจพร่ำถามว่า “หยุดต่อเลยได้ไหม?”

บางคนอาจโทษตัวเองว่าเป็นคนขี้เกียจ บางคนรู้สึกผิดที่ยังไม่มีแรงใจจะเริ่มต้นงานในเช้าวันแรกหลังหยุดยาว แต่แท้จริงแล้ว ความรู้สึกนี้ไม่ได้ผิดปกติ และไม่ได้สะท้อนถึงความล้มเหลวในตัวคุณเลยแม้แต่น้อย ตรงกันข้าม มันสะท้อนถึงกลไกลึกซึ้งในจิตใจที่กำลังส่งสัญญาณว่าร่างกายและสมองต้องการเวลาในการปรับตัวเข้าสู่สภาวะใหม่

ความไม่อยากลุก ไม่อยากเริ่ม ไม่ได้เกิดขึ้นเพราะเราขาดแรงบันดาลใจเสมอไป แต่มันอาจเกิดจากความเหนื่อยล้าที่มองไม่เห็น ความเหนื่อยล้าที่สะสมอยู่ในพื้นที่เล็ก ๆ ของสมอง ที่ทำหน้าที่สำคัญต่อการใช้ชีวิตประจำวัน นั่นคือ ‘ภาวะล้าจากการตัดสินใจ’ หรือ ‘Decision Fatigue’

แนวคิดนี้ได้รับการศึกษาจากนักจิตวิทยาอย่าง ‘รอย เอฟ. บอมไมสเตอร์’ (Roy F. Baumeister) ซึ่งระบุว่า ทุกการตัดสินใจที่มนุษย์ต้องทำในแต่ละวันล้วนเบียดเบียนพลังงานจิตใจของเรา แม้แต่การเลือกเสื้อผ้าที่จะใส่ การจะตอบข้อความหรือปล่อยผ่าน หรือแม้แต่จะลุกออกจากเตียงหรือเลื่อนปลุกอีกห้านาที ล้วนเป็นการตัดสินใจที่ดึงพลังงานจากสมองส่วนหน้าที่เรียกว่า ‘Prefrontal Cortex’ ซึ่งเป็นพื้นที่ที่รับผิดชอบต่อการวางแผน การควบคุมตนเอง และการประเมินผลลัพธ์

ในช่วงวันหยุด สมองของเรามีโอกาสพักจากการตัดสินใจยิบย่อยเหล่านี้ได้อย่างอิสระ และปล่อยให้ระบบประสาทผ่อนคลายจากการตื่นตัวตลอดเวลา การตื่นขึ้นมาโดยไม่มีนาฬิกาปลุก การเลือกทำสิ่งที่อยากทำเมื่ออยากทำ ล้วนส่งเสริมระบบประสาทพาราซิมพาเธติก (Parasympathetic Nervous System) ซึ่งเกี่ยวข้องกับความผ่อนคลายและการฟื้นฟูพลังใจ

แต่เมื่อวันหยุดจบลง ความต้องการของโลกภายนอกก็กลับมาเคาะประตูอีกครั้ง พร้อมด้วยตารางนัดหมาย การเดินทาง ความรับผิดชอบ และการตัดสินใจน้อยใหญ่ที่พรั่งพรูเข้ามาอย่างไม่ปรานี ภาวะ Decision Fatigue จึงเป็นผลลัพธ์ของการที่สมองต้องกลับมาทำงานแบบเร่งด่วน โดยไม่ได้ผ่านกระบวนการเตรียมตัวอย่างเพียงพอ

นักวิทยาศาสตร์ด้านสมองและพฤติกรรมยังพบว่า สมองที่ต้องตัดสินใจมากเกินไปในระยะเวลาสั้น ๆ จะมีแนวโน้มเลือกทางลัด เช่น การเลื่อนงาน การผัดวันประกันพรุ่ง หรือแม้แต่การหลีกเลี่ยงสิ่งที่เคยทำได้ดี เพราะมันประหยัดพลังงานกว่า ตัวอย่างเช่น งานที่ต้องใช้ความคิดสร้างสรรค์สูงหรือการพูดคุยในประเด็นละเอียดอ่อนกับเพื่อนร่วมงานอาจถูกเลื่อนออกไป เพราะสมองยัง ‘หมดแรง’

ช่วงเปลี่ยนผ่านจากวันหยุดสู่การทำงาน จึงกลายเป็นช่วงเวลาอ่อนไหวที่สมองต้องเผชิญกับแรงกดดันหลายทิศ ทั้งจากภายนอกและภายใน ในภายนอก เราต้องจัดการตารางงาน ประชุมสะสม งานค้าง และความคาดหวังจากเพื่อนร่วมงาน ขณะเดียวกัน ภายในใจเรากำลังปรับตัวจากโหมดพักผ่อนซึ่งเต็มไปด้วยโดพามีน (สารแห่งความสุข) กลับเข้าสู่โหมดควบคุมและประสิทธิภาพ ซึ่งต้องการวินัยและความอดทน
 

เมื่อสมองต้องปรับโหมดเร็วเกินไปโดยไม่มีช่วง ‘อุ่นเครื่อง’ ความเหนื่อยล้าจึงไม่ใช่เรื่องแปลก บางคนเรียกภาวะนี้ว่า ‘Post-Holiday Blues’ หรืออาการหดหู่หลังวันหยุด ซึ่งเป็นความรู้สึกสูญเสีย (เสียอิสระ เสียความสุข เสียจังหวะชีวิต)

นักจิตวิทยาบางกลุ่มยังเชื่อมโยงภาวะนี้กับทฤษฎี ‘Ego Depletion’ ซึ่งเสนอว่าสิ่งที่เราเรียกว่า ‘พลังใจ’ หรือ ‘ความตั้งใจ’ มีลักษณะคล้ายกล้ามเนื้อที่ใช้งานได้จำกัดในแต่ละวัน ยิ่งเราใช้มันไปกับการควบคุมตนเองหรือการตัดสินใจมากเท่าไร พลังนี้ก็ยิ่งลดลง และต้องการการพักฟื้นก่อนจะกลับมาเต็มที่

หนึ่งในวิธีที่มนุษย์รับมือกับ Decision Fatigue คือการหลีกเลี่ยงการตัดสินใจ เช่น เลือกจะเลื่อนนัดผัดงาน หรือทำสิ่งง่าย ๆ ซ้ำ ๆ เช่น เช็กอีเมล ล้างถ้วย หรือจัดโต๊ะ แต่ไม่แตะงานหลัก เพราะสมองยังไม่พร้อมเผชิญกับสิ่งที่ซับซ้อนและต้องใช้พลังมาก

เราจึงควรมอบ ‘พื้นที่อุ่นเครื่อง’ ให้กับสมอง เช่น จัดตารางเบา ๆ ในวันแรกของการกลับมาทำงาน เลือกเสื้อผ้าล่วงหน้า เตรียมอาหารง่าย ๆ ลดปริมาณการประชุม และให้เวลากับตัวเองในการสร้างจังหวะใหม่

อีกแนวทางที่สำคัญคือการรู้เท่าทันตนเอง เมื่อเรารู้ว่าสมองกำลังเหนื่อย เราจะไม่รู้สึกผิดที่ยังไม่กลับไปสู่โหมดเต็มกำลัง เพราะความล้าไม่ใช่ความล้มเหลว มันคือสัญญาณว่าร่างกายและจิตใจกำลังปรับจูนตัวเอง

วันทำงานวันแรก จึงไม่จำเป็นต้องเป็นวันแห่งความพร้อมสมบูรณ์แบบ แต่ควรเป็นวันที่เราให้โอกาสตัวเองค่อย ๆ กลับเข้าสู่จังหวะเดิมด้วยความอ่อนโยนและเข้าใจ เพราะสมองก็เหมือนกล้ามเนื้อ มันต้องการเวลาในการฟื้นตัว และสิ่งที่ดีที่สุดที่เราจะมอบให้ตัวเอง คือความเมตตาที่จะไม่เร่งเร้าเกินไป

การกลับมาทำงานหลังสงกรานต์อาจเต็มไปด้วยตารางแน่นและความคาดหวังสูง แต่ในความจริงแล้ว ความเข้าใจตนเองและการวางแผนแบบค่อยเป็นค่อยไปต่างหาก ที่จะช่วยให้เรากลับมาพร้อมพลัง ไม่ใช่ความหมดแรง

และหากคุณรู้สึกเหนื่อยตั้งแต่ยังไม่เริ่มงาน โปรดรู้ไว้ว่า คุณไม่ได้อ่อนแอ คุณแค่กำลังเป็นมนุษย์ที่ใช้สมองอย่างหนัก และตอนนี้ สมองคุณกำลังร้องขอการเริ่มต้นที่อ่อนโยนกว่านี้เท่านั้นเอง

 

เรียบเรียง: พาฝัน ศรีเริงหล้า