A Conversation with the Sun : งานศิลปะล้ำยุคที่ชวนตื่นตาไปกับ ‘วัฏจักรแห่งความตาย’

“เริ่มจากโควิด ช่วงที่เราทุกคนหันมองตัวเอง ตอนนั้นอยู่ที่เชียงใหม่ สังเกตการเปลี่ยนแปลงของธรรมชาติที่เกิดจากพระอาทิตย์ทำให้แสงเปลี่ยนไป มันเกิดจากการอยู่กับตัวเองและเห็นสิ่งที่อยู่เบื้องหน้า การตีความของแต่ละคนขึ้นอยู่กับประสบการณ์ บางคนตีความเป็นเรื่องคุณยายที่เสียไป บางคนตีความเป็นเรื่องการเมือง”

คือคำพูดที่สะท้อนถึงแรงบันดาลใจและจุดหมายในการสร้างงานศิลปะ ‘A Conversation with the Sun บทสนทนากับดวงอาทิตย์’ ของผู้กำกับ ‘เจ้ย - อภิชาติพงศ์ วีระเศรษฐกุล’ เจ้าของผลงานขวัญใจนักวิจารณ์อย่าง ‘ลุงบุญมีระลึกชาติ’ ‘สัตว์ประหลาด!’ และ ‘Memoria’ ผู้ต้องการสร้างงานศิลปะที่แตกต่างจากภาพยนตร์กระแสหลัก (Mainstream) เน้นให้ผู้ชมหยิบยกไปตีความโดยปราศจากคำตอบที่ถูกต้อง โดยผลงานชิ้นนี้เป็นส่วนหนึ่งของ ‘BEFF7’ หรือ ‘7th Bangkok Experimental Film Festival’ (เทศกาลหนังทดลองกรุงเทพฯ ครั้งที่ 7) ณ วัน แบงค็อก ฟอรัม ภายใต้ธีม ‘Nowhere Somewhere’ (ไร้ที่ มีทาง) ซึ่งเป็นการกลับมาจัดครั้งแรกหลังห่างหายไปนานถึง 12 ปี

A Conversation with the Sun เป็นศิลปะที่สามารถเรียกได้ว่า ทั้ง ‘ซื่อตรง’ และ ‘หลุด’ จากศาสตร์ภาพยนตร์ในเวลาเดียวกัน โดยเป็นการใช้เทคโนโลยี ‘VR’ (Virtual Reality) สร้าง ‘สภาพแวดล้อมเสมือน’ ให้ผู้ชมรู้สึกเหมือนได้เข้าไปอยู่ในโลกที่ศิลปินสร้างขึ้น ผ่านแว่นวีอาร์ซึ่งจะตัดขาดผู้สวมใส่จากโลกภายนอก บังคับให้มองเห็นและจดจ่ออยู่แต่กับโลกเสมือน

นิทรรศการจะแบ่งผู้เข้าชมเป็นรอบ รอบละหนึ่งชั่วโมง โดย 30 นาทีแรกคือการที่ผู้ชมจะได้เดินอยู่ในห้องมืดกว้างใหญ่ มีจอโปรเจกเตอร์ฉายฟุตเทจบางอย่างอยู่ตรงกลาง ในรอบนี้ ผู้ชมอาจสัมผัสได้ถึงความอิหลักอิเหลื่อ เนื่องจากไม่เข้าใจในฟุตเทจเหล่านั้น ประกอบการต้องเดินสำรวจห้องสี่เหลี่ยมมืดทึบอย่างเรื่อยเปื่อย ไร้จุดหมาย

กระทั่งเข้าสู่ครึ่งชั่วโมงสุดท้าย ทีมงานจะทำการสวมแว่นวีอาร์ให้ผู้ชมทีละคน นั่นคือตอนที่เราจะได้มองเห็นกันและกันเป็นจุดแสงสีขาว ล่องลอยในสภาพแวดล้อมผิดแปลก ระหว่างเดินสำรวจ สิ่งรอบตัวจะค่อย ๆ เปลี่ยนแปลงเพื่อบอกเล่าสารที่อภิชาติพงศ์ต้องการสื่อ การรับชมครึ่งหลังนี้เองที่เราจะได้เข้าใจว่า การเดินดูฟุตเทจชวนสับสนในครึ่งชั่วโมงแรกมีขึ้นเพื่อสิ่งใดกันแน่

นั่นคือสาเหตุที่ศิลปะทดลองเรื่องนี้ ทั้งซื่อตรงและหลุดกรอบ เพราะหากนิยามคำว่าภาพยนตร์ในฐานะภาพเคลื่อนไหวที่บอกเล่าเรื่องราว A Conversation with the Sun ก็เห็นจะสอดคล้อง ทั้งยังยกระดับด้วยการพาผู้ชมเข้าสู่โลกใหม่ได้อย่างเต็มศักยภาพ แต่หากนิยามตามความคุ้นเคยของคนส่วนใหญ่ มันก็คงเป็นภาพยนตร์ที่หลุดกรอบ ทั้งในแง่วิธีการนำเสนอ และแก่นสารซึ่งไปไกลพอ ๆ กับเนื้อเรื่องที่พูดถึงดาราศาสตร์ การเวียนว่ายตายเกิด ไปจนถึงภูตผีวิญญาณ

อรรถรสครบวงจรในวัฏจักรแห่งความตาย

อภิชาติพงศ์กล่าวว่า การออกแบบศิลปะทดลองชิ้นนี้ไม่สามารถ ‘คิดแบบหนัง’ เพราะประสบปัญหาโดยเฉพาะในการวาดสตอรี่บอร์ด จึงต้องเปลี่ยนเป็น ‘คิดแบบเวที’ ทุกตารางนิ้วถูกออกแบบอย่างละเอียด ยังไม่นับรวมถึงการที่สภาพแวดล้อมไม่ได้หยุดนิ่ง หากแต่เกิดการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา โลกเสมือนตลอดทั้งสามสิบนาทีจึงเป็นงานที่หนักหนา และใช้เวลาในการสร้างนานนับปี

อภิชาติพงศ์เลือกนำเสนออรรถรสรูปแบบเดียวกับภาพยนตร์ นั่นคือใช้ทั้งภาพและเสียง เริ่มจากในครึ่งชั่วโมงแรก โปรเจกเตอร์จะฉายภาพวิถีชีวิตของคนกลุ่มหนึ่ง เป็นการแช่ภาพทิ้งเอาไว้เนิ่นนาน ราวกับต้องการให้ผู้ชมจดจำและหาทาง ‘อิน’ ไปกับสีหน้าท่าทางของพวกเขา ก่อนที่อรรถรสจะถูกส่งต่อให้กับภาพในแว่นวีอาร์ ปรากฏเป็นดาวเคราะห์ซึ่งถูกจู่โจมด้วยอุกกาบาต มีมวลแสงทรงกลมคล้ายดวงอาทิตย์ ‘ร่วงลง’ สลับกับ ‘โผล่ขึ้น’ จากพื้นผิว วนเวียนซ้ำ ๆ เป็นวัฏจักร ก่อนที่ในตอนท้าย เราในฐานะผู้ที่อยู่ในโลกใบนั้นจะค่อย ๆ ลอยสู่มวลแสง เคลื่อนผ่านเขาหินและแท่งไฟลึกลับ

ภาพดังกล่าวใช้ดนตรีเดียวกันเป็นพื้นหลัง เพียงแต่ในครึ่งแรก ดนตรีนั้นจะทำหน้าที่สร้างความฉงน อึดอัด กดดันไปกับสีหน้าถมึงทึงของตัวละครในฟุตเทจ ก่อนที่ในครึ่งหลัง จะช่วยเพิ่มความความตื่นตาตื่นใจให้กับปรากฏการณ์ในดาวเคราะห์ปริศนา ผ่านการออกแบบของนักประพันธ์เพลงระดับตำนานอย่าง ‘ริวอิจิ ซากาโมโต้’ (Ryuichi Sakamoto) ที่ทำให้ผู้ชมไม่อาจละสายตาได้ในทุก ๆ วินาทีที่เสียงเหล่านั้น ‘กลืน’ ไปกับสภาพแวดล้อม โดยอภิชาติพงศ์ได้พูดถึง ‘ความรู้สึกในดนตรี’ นี้ว่า

 

“ซากาโมโต้เป็นเพื่อนทางด้านจิตใจ... [A Conversation with the Sun] เป็นงานชิ้นเกือบสุดท้ายของเขา ถ้าเรามิกซ์เสียงแล้วฟังดี ๆ เปียโนที่เขาเล่นจะได้ยินเสียงหายใจของเขาด้วย

 

เทคโนโลยีคืออีกสิ่งหนึ่งที่อภิชาติพงศ์เล่าว่า ต้อง ‘ทดลอง’ หลายต่อหลายครั้งไม่ต่างจากการสร้างงานศิลปะ โดยเขาและทีมงานชาวญี่ปุ่นต้องประยุกต์วิธีการอันหลากหลาย ทั้งในด้านอินฟาเรดซึ่งส่งผลโดยตรงต่อตัวรับสัญญาณบนแว่น รวมไปถึงเส้นนำทางบนพื้น อันเป็นสิ่งที่อุปกรณ์จะทำการวิเคราะห์ เพื่อถ่ายทอดออกมาเป็นโลกอันสมจริง และปลอดภัยสำหรับการที่ผู้ชมจะเดินสำรวจรอบห้องโดยไม่ใช้การมองเห็น

 

 

เมื่อ ‘ประสบการณ์ร่วม’ ทำให้ผู้ชมด้วยกันกลายสภาพเป็น ‘ตัวละครผี’

 

“ประสบการณ์ร่วมมีค่ามาก

ถึงเราจะโดนสะกดจิตคนละแบบก็ตาม”

 

คือประโยคที่อภิชาติพงศ์นิยามหนึ่งในคุณค่าของการทดลองนี้ โดยสำหรับผู้ที่ชื่นชอบภาพยนตร์ ‘ประสบการณ์ร่วม’ อาจหมายถึงการได้ฟังเสียงหัวเราะความขบขัน หรือเสียงร้องไห้ด้วยความซาบซึ้งของบรรดาเพื่อนร่วมโรง ทว่าสำหรับ A Conversation with the Sun ประสบการณ์ดังกล่าวไปไกลกว่าแค่การรับอรรถรสร่วมกัน แต่เป็นการ ‘มองเห็น’ กันและกันเป็น ‘ตัวละคร’ แบบเรียลไทม์

ตัวละครในโลกเสมือนคือ ‘จุดแสงสีขาว’ อันเป็นตัวแทนผู้ชมทุกคนในห้อง หากมองในเชิงเทคนิค มันคงมีไว้เพื่อความปลอดภัย ด้วยไม่ต้องการให้ผู้ชมเดินสะเปะสะปะ ก่อนจะลงเอยด้วยการเหยียบเท้าหรือชนกัน แต่หากมองในเชิงศิลปะ สิ่งที่เราจะได้เห็นในโลกเสมือนคือบรรดาจุดแสงที่กำลังออกสำรวจดาวเคราะห์ด้วยความสับสนเช่นเดียวกับตัวเราเอง รวมไปถึงการได้เห็น ‘รีแอกชัน’ ที่หลากหลาย แสงบางจุดอาจยืนนิ่ง สดับฟังเสียงและพิจารณาภาพโดยรอบ ในขณะที่บางจุดอาจเดินวน เคลื่อนเข้าหาอุกกาบาตรที่กำลังร่วงหล่น หรือมวลแสงซึ่งกำลังผุดขึ้นจากพื้นอย่างอยากรู้อยากเห็น

เมื่อพิจารณาจากภาพชีวิตผู้คนหลากหลายช่วงวัยในจอโปรเจกเตอร์ที่ได้รับชมก่อนสวมแว่นวีอาร์ ก็อาจตีความได้ว่า A Conversation with the Sun กำลังพูดถึง ‘วัฏสงสาร’ หรือการเวียนว่ายตายเกิด ผู้ชมในช่วงสามสิบนาทีแรกต่างก็เป็นมนุษย์ผู้ยังมีลมหายใจ ร่วมรับรู้ชีวิตของมนุษย์คนอื่น ๆ เป็นกิจวัตรอันสามัญ ก่อนจะกลายสภาพเป็นวิญญาณในครึ่งหลัง ออกสำรวจโลกหลังความตายพร้อมกับบรรดาดวงจิตที่ร่วมรับชมภาพชีวิตเหล่านั้นด้วยกันตั้งแต่ในทีแรก

การ ‘ลอยสู่มวลแสง’ ในตอนจบเป็นตัวแทนของการ ‘ไปเกิดใหม่’ หรือ ‘การนิพพาน’ ก็สุดรู้ เพราะนั่นคือตอนที่ศิลปะทดลองเรื่องนี้จบลง พร้อมขึ้นข้อความให้ถอดแว่นวีอาร์ออก กลับสู่โลกแห่งความจริงที่เราต้องเผชิญกับชีวิตอันน่าเหนื่อยหน่าย ไม่ต่างจากตัวละครบนหน้าจอโปรเจกเตอร์เหล่านั้น

บางที อภิชาติพงศ์อาจต้องการให้ผู้ชมตระหนักว่า ชีวิตอันน่าเหนื่อยหน่ายก็มีสิ่งชวนพิศวงรออยู่ในโลกหลังความตาย และชีวิตที่ดูกระจ้อยร่อยของเรา แท้จริงแล้ว กระจ้อยร่อยยิ่งกว่าที่เราเคยคิดไว้เสียอีก จึงเลือกพาผู้ชม ‘พูดคุยกับดวงอาทิตย์’ เจ้าของฐานะ ‘ยักษ์ใหญ่’ แห่งระบบสุริยะ ซึ่งกำลังกลืนกินดาวเคราะห์อันเปรียบเสมือนบ้านของสิ่งมีชีวิตเล็กจ้อยอย่างพวกเรา

 

เพราะอยาก ‘ทดลอง’ จึงไม่ยอมถูกจำกัดโดย ‘พื้นที่’

A Conversation with the Sun จัดแสดงในหอประชุมซึ่งถูกขึงด้วยผ้าดำสี่ทิศ กั้นเป็นพื้นที่ให้ผู้ชมเดินสำรวจอย่างอิสระ ซึ่งสามารถพูดได้เต็มปากว่า ‘การทดลอง’ ชิ้นนี้ประสบความสำเร็จในการพิสูจน์ว่า ‘ภาพยนตร์’ ไม่จำเป็นต้องนั่งชมในสถานที่จำกัดเพียงอย่างเดียว

อภิชาติพงศ์เล่าว่า ภาพยนตร์ทดลองเรื่องนี้มีการคารวะ ‘ภาพยนตร์เรื่องแรกสุดของโลก’ นั่นคือ ‘ภาพเขียนผนังถ้ำ’ ซึ่งปรากฏเป็น Easter Egg ผ่านลวดลายแผ่นหินบนดาวเคราะห์ แสดงให้เห็นว่าในทัศนะของผู้กำกับเอง ภาพยนตร์ดูจะเป็นสิ่งที่ลื่นไหล เข้ากันได้กับการนำเสนอทุกรูปแบบ นั่นคือสาเหตุที่ ‘ภาพยนตร์ทดลอง’ (Experimental Film) เป็นศิลปะที่ผู้ชมควรลองมาเปิดประสบการณ์รับชมดูสักครั้ง

หากพูดถึงภาพยนตร์ทดลอง หลายคนคงจินตนาการถึงหนังรางวัล เข้าถึงได้ยาก อีกทั้งยังกระจัดกระจายไม่เป็นหลักแหล่ง หาชมได้ยากกว่าภาพยนตร์กระแสหลักซึ่งเพียงซื้อตั๋วหน้าบ็อกซ์ออฟฟิศหรือสมัครบัญชีกับสตรีมมิ่ง ก็สามารถรับชมได้ ด้วยเหตุนี้ ‘พื้นที่’ จึงเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับศิลปะทดลอง และสำหรับ BEFF7 หรือ 7th Bangkok Experimental Film Festival ในคอนเซปต์ ‘ไร้ที่ มีทาง’ พื้นที่ดังกล่าวได้มาปรากฏอยู่ในแลนด์มาร์คระดับโลกใจกลางกรุงเทพฯ อย่างวัน แบงค็อก เพื่อเปิดโอกาสให้ผู้คนมากหน้าหลายตาสามารถเข้าร่วมการ ‘ทดลอง’ เสพสื่อศิลปะอันแปลกใหม่นี้

A Conversation with the Sun เป็นเพียงงานศิลปะชิ้นหนึ่งเท่านั้น ภายในนิทรรศการยังมีทั้งโปรแกรมฉายหนังสั้นทดลอง การแสดงดนตรีสด ศิลปะจัดวาง เรื่อยไปจนถึงการเวิร์กชอปสัมมนาที่หลากหลาย รอคอยให้ผู้ชื่นชอบงานศิลปะเข้ามาเป็นส่วนหนึ่ง เพื่อพิสูจน์ว่า ศิลปะแนวทดลอง แม้จะมีพื้นที่จัดแสดงแสนจำกัดจนอาจดูเหมือน ‘ไร้ที่’ แต่ก็ยัง ‘มีทาง’ อยู่ในห้องทดลองสาธารณะที่ทุกคนสามารถเข้ามาดื่มด่ำกับสุนทรียะเฉพาะตัวของมันอย่างไร้ข้อจำกัด

เทศกาล BEEF7 จัดแสดง ณ วัน แบงค็อก ตั้งแต่วันนี้ ถึง 2 กุมภาพันธ์ 2568 ติดตามรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ beffth.com